مهندس خاکی مدیرعامل سازمان بهسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر درگفتگو با گویه مطرح کرد:

 مهندس خاکی مدیرعامل سازمان بهسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر درگفتگو با گویه مطرح کرد:

 دغدغه های پیچیده و پررنگ ‌درباره بافت های فرسوده قم

تغییرات اساسی در اطراف حرم مطهر ظرف دو- سه سال آینده

گفت وگو از سید محمد حسین دریاباری

احیای بافت فرسوده عزم و اراده قوی همه دستگاه های مربوطه را می طلبد و به تنهایی توان هیچ نهادی نیست. اگر در رسیدگی به این بافت ها زمان را از دست دهیم دچار پیچیدگی هایی می شویم که دیگر نمی توان برای احیا کاری کرد.

روزنامه گویه به انعکاس خبرهای حوزه شهری به خصوص هسته ی مرکزی شهر و آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها اهتمام ویژه ای دارد و قرار است در هرشماره یک موضوع از مسائل شهری را با مدیریت آن حوزه تشریح  وتبیین کند تا گره ای از کار مدیریت شهری باز شود. در این شماره به سراغ سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها رفتیم و به گفت و گو با مدیر سازمان، مهندس علی رضا خاکی نشستیم که در ادامه آن را می خوانید.

گویه: حوزه فعالیت شما و زمینه های گوناگون آن و همچنین این که چه اتفاقاتی با زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها که قرار است صورت گیرد می افتد را تشریح بفرمایید ؟

ج - سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها از سال ۷۲ با هدف ساماندهی، شناسایی و رفع مشکلات فضاهای پیرامون حرم های مطهر کشور در مقیاس ملی، حداقل در دو شهر مشهد و قم تشکیل شد. از آن جایی که بسیاری از نیازها و اقدامات در محدوده ی حرم ها در مقیاس ملی می باشد و برای هماهنگی و برنامه ریزی جهت رفع مشکلات نیازمند توان تمام دستگاه های مدیریت شهری می باشد، این سازمان در سال 1372 و در شهر قم تشکیل شد که در ابتدا شروع به کار از ظرفیت مدیران ملی ( معاونیین وزارت های کشور و مسکن وشهرسازی وقت) و  بعد از چند سال شورای سازمان، به مدیران مرتبط استانی تغییر یافت  که در حال حاضر ریاست شورای سازمان با استاندار محترم  و دبیری شهرداری می باشد  که همان اهداف را پیگیری می نمایند.

سازمان بهسازی از بدو تاسیس، دو دوره ۱۰ ساله مشغول به دو پروژه ی بزرگ زیر ساختی در حوزه ی ساماندهی پیرامون حرم شد. اولین پروژه ، احداث مجتمع تجاری الغدیر به عنوان پشتوانه و منابع مالی برای اقدام پیرامون اطراف حرم باشد و بعد از آن احداث میدان بزرگ امام خمینی به عنوان بزرگترین  پروژه ی زیرساختی پیرامون حرم بود.

همان طور که می دانید تا قبل از بهره برداری از پارکینگ میدان بزرگ امام خمینی بزرگ ترین مشکل در پیرامون حرم بحث پارکینگ بود که با بهره برداری از ۲ هزار پارکینگ در آن محدوده تا به امروز تقریبا ساماندهی نسبی صورت گرفته و معضل گذشته را نداریم.

به این لحاظ ۱۰ سال دوم هم به نوعی سازمان مشغول احداث میدان بزرگ امام خمینی گردید که با ۱۴۰ هزار متر مربع ابنیه سازی در 5 طبقه زیر زمین که شامل  سه طبقه پارکینگ با ظرفیت 2000 خودرو ، دو طبقه خدمات زائر و تجاری  و روی سطح آن که به عنوان یک فضای تعاملات و برگزاری مناسبات  شهری که پیش بینی بزرگترین موتور خانه مرکزی شهر ، 16 دستگاه آسانسور، 24  دستگاه پله برقی و کلیه تجهیزات ایمنی وآتش نشانی تکمیل گردیده است و کماکان متناسب نیازهای روز در حال تکمیل و به روز رسانی می باشد. در پیرامون حرم مطهر، بزرگ ترین پروژه ی مدیریت شهری و ساختمان سازی، پروژه ی میدان امام خمینی بود که این حجم بنا کار بزرگی بود .

در دور جدید هیئت مدیره سازمان و حضور دکتر سقاییان نژاد،  رویکرد  برنامه ریزی، هماهنگی و اقدامات زیربنایی و بازآفرینی شهری  برای ساماندهی پیرامون حرم و بافت های فرسوده مرتبط به عهده ی این سازمان قرار گرفت. به این لحاظ و به منظور احداث پروژه های زیربنایی پیرامون حرم (مطابق تاکید  توافق هیئت مدیره شورای سازمان)  نیازمند ،برنامه ریزی، مطالعات و شناخت پروژه های موثر بر این امر می بود که با توجه به گذشته سازمان تهیه شناخت و مطالعه در دستور کا سازمان قرار گرفت .

نکته بسیار مهم در این برنامه ریزی این است که حرم مطهر در دل بافت فرسوده قرار گرفته و به این لحاظ بسیاری از مشکلات پیرامون حرم مطهر ناشی از مشکلات بافت بوده و هر گونه اقدام در پیرامون آن ، در ابتدا و یا همزمان نیازمند بازآفرینی شهری بافت های پیرامونی می باشد و شاید به این لحاظ بازآفرینی شهری بافت های فرسوده میانی در شهر قم نسبت به سایر شهرها دارای ضرورت دوچندان می باشد.

می دانید که بازآفرینی بافت‌های فرسوده یکی از  دغدغه‌های اصلی دهه‌های اخیر مدیریت شهری است و هرچه زمان می گذرد این دغدغه پیچیده ‌تر و پررنگ ‌تر می‌شود.از آن جایی که ما در تعریف شهر می‌گوییم شهر یک موجود زنده است مانند این است که قسمتی از بدن ما درست کار نکند مطمئناً در بقیه اجزای بدن نیز تاثیر می گذارد و به آن آسیب خواهد زد برای همین دیگر  بافت‌های فرسوده صرفا یک مسله  کالبدی نبوده ( طبق تعریف شورای عالی شهر سازی کشور ) و ما در حال حاضر بیشتر با مسائل اجتماعی در این بافت ها مواجه هستیم.

بافت‌های فرسوده ۲۰ سالی است که در گفت و گو و بحث و در ادبیات شهرسازی وجود دارد تفاوتی که دارد این است قبلاً از بعد کالبدی شامل، ریزدانگی، نفوذ ناپذیری، عدم استحکام بنا،... تعریف می شد اما ما در بازنگری‌های جدید بحث‌هایی مثل فقر، مسائل اجتماعی مثل تشکیل کانون‌های نامتعارف در فضاهای شهری، محور گفتگو می باشد. معمولاً هسته ی اولیه شهرها بافت‌هایی‌اند که طی دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شکل گرفته‌اند. در آن زمان الگوی شهرسازی با نیاز های امروز متفاوت تر بوده است. سپس شهرها توسعه یافتند و بافت فرسوده به علت جذابیت بافت های نوساز  ،خالی از سکنه شدند ، به علت دسترسی و نفوذپذیری خوب بافت های جدید و تامین سرانه های مناسب شهری  باعث گردید مردم از بافت فرسوده مهاجرت کنند. در نتیجه مسائل اجتماعی در بافت فرسوده پیچیده تر شد

 در شهرقم و به  علت وجود حرم در دل بافت فرسوده و علاقه حضور ساکنیین اصلی به این محلات و عدم مهاجرت ساکنیین خوشبختانه مانند سایر شهرها دچار آسیب های اجتماعی نبوده ایم و بیشتر دچار مسائل فرسودگی کالبدی بودیم و مسائل اجتماعی گریبان گیرمان نشده بود و به این لحاظ شاید بتوان گفت علت ورود کمتر مدیریت شهری به بازآفرینی بافت های فرسوده همین امر باشد .

در اکثر شهرهای دیگر مشکلات بافت های فرسوده دچار مباحثی مانند، مهاجرین غیر بومی ،  ناهنجاری اجتماعی، توزیع موادمخدر و... شده اند اما در قم این معمولا کمتر بوده و علتش آن است که معمولاً بافت‌های فرسوده پیرامون حرم مطهر هستند و ساکنان سعی کردند در این فضاها بمانند و اگر مهاجری هم در بافت ها بوده مهاجر، فرهنگی، طلاب و... بوده اند.

ولی عدم اهمیت به بازآفرینی شهری در برنامه ریزی های شهری قم در  دهه های گذشته زنگ خطری است با افزایش مشکلات و عدم تمایل ساکنیین به سکونت در این محلات ، شهر ما نیز دچار مشکلات سایر شهرها می گردد و در این صورت با توجه به شرایط اجتماعی و مذهبی و سیاسی حرم مطهر بازتاب این مشکلات نیز دو چندان خواهد بود.

بحران در بافت فرسوده قم پررنگ تر از شهرهای دیگر جلوه خواهد نمود

عدم تعریف متولی مشخص در باز آفرینی بافت های فرسوده از بزرگترین مشکلات این گستره های شهری می باشد. حل مسایل بافت فرسوده به عنوان قسمتی از شهر نیازمند حضور همه نهادها ی شهری می باشد. شهرداری، وزارت راه و شهرسازی ، استانداری، دستگاه های خدمات رسان هیچ کدام به تنهایی توان این کار را ندارند‌ واین امر تنها در گرو هماهنگی مدیریت شهری وتهیه برنامه های جامع و اقدام مشترک می باشد .

دراحیا بافت های فرسوده مهم ترین اصل شناخت مسئله و علت و عامل فرسوده گی می باشد.

دوباره بازمی گردیم به این مفهوم که شهر یک موجود زنده است پس اگر قسمتی از آن نامناسب کار کند ، قدم اول شناسایی علت درد و بیماری است و سپس درمان.

یکی از مهم ترین موضوع در رفع مشکلات و ساماندهی بافت های فرسوده شناسایی علت فرسودگی است و شناسایی علت فرسودگی، شهر به شهر و بافت به بافت و محله به محله می تواند با یکدیگر متفاوت باشد .

شاید در محله ای با ایجاد خدمات، انگیزه نوسازی ایجاد شود اما در محله ای دیگر با کارآفرینی و اشتغال زایی این انگیزه ایجاد شود. پس همه جا شهرداری ها  و دستگاه ها نمی توانند به تنهایی وارد شوند و همه جا هم دستگاه های اجتماعی مانند بهزیستی نمی تواند و نیاز به هماهنگی بین همه ی دستگاه ها وتهیه برنامه های جامع و اقدام مشترک  می باشد. پس مسئله ی اول در بافت فرسوده شناخت علت فرسودگی است.

ایجاد بسترهای محرک توسعه عامل مهم دیگر در بافت فرسوده

دومین کار در بافت های فرسوده ایجاد بسترهای محرک توسعه می باشد. ما حدود ۱۵۷۰ بافت فرسوده در قم داریم‌. آیا می توانیم در همه ی بافت ها مستقیما وارد پروژ های مداخله مستقیم  شویم ، بخریم، بکوبیم، بسازیم، این کارها چه میزان سرمایه در گردش و زمان نیاز دارد. اگردر بافت فرسوده وارد تملک شده و ساکنان آن مهاجرت کنند و از محل بروند و کسان دیگر به این بافت بیایند دیگر این محل، محل قبل نیست. محل از بین می رود و ما این تجربه را در نقاطی از کشور داشته و دیده ایم. نمونه ی آن ، پروژه هایی  در تهران و سایرشهرها  است زیرا محله با ساکنان خودش آن محله است وبا افراد جدید دیگر محله قبل نمی شود و ممکن است مشکلات ادامه یابد.

برای نمونه اگر در محلی کمبود خدمات به فرسودگی دامن می زند می توان با احداث پارک قسمتی از کمبود ها را مرتفع و انگیزه ی نوسازی و احیا را ایجاد نمود ، سپس آن را با فعالیت نهادهای اجتماعی تسری داد. ممکن است در محلی نیاز به توانمند سازی و ایجاد بازارچه باشد و در این باره تجربه های بسیاری وجود دارد.

فرصت و تهدید عقب ماندگی در رسیدگی به بافت فرسوده قم

از این نظر که ما در احیای بافت های فرسوده عقب تر از کلانشهرهای دیگر هستیم فرصت و تهدید است. این فرصت است که تجربه کارهای دیگر شهرها را ببینیم و اشتباهات را مجددا انجام ندهیم و تهدید است که کمتر کار کردیم.

باز هم تاکید می کنم به واسطه ی سرزندگی بافت های فرسوده ی قم نسبت به کلانشهرهای دیگر، برخی مشکلات را ما نداریم اما به تدریج ناهنجاری هایی درحال شکل گیری هستند که باید اقدام کرد.

دفتر  تسهیل گری مهم ترین الگو در باز آفرینی بافت فرسوده

بهترین الگو در بافت های فرسوده، دفتر تسهیل گری است. حضور طراح، برنامه ریز و اقدام کننده با هماهنگی با مردم باید شکل بگیرد. گروه های اجتماعی، افراد ذی نفع و ذی نفوذ شناسایی شده و پس از شناسایی مسئله ی بافت فرسوده آن محل و ارائه طرح های محرک توسعه برای کاهش اسیب، شروع به کار شود. طرح های مداخله ی مستقیم هیچ جا جواب نمی دهد. باید محرک های توسعه را ایجاد کرد.

گویه: قم دفتر  تسهیل گری دارد؟

ج -: دفتر تسهیل گری انواع مختلف دارد. این واژه ، واژه ی کلی است که چندین الگو دارد. از الگوهای کاملا کالبدی تا کاملا اجتماعی. یک تجربه استانداری در خصوص دفترتسهیل گری در محله ی شهر قائم دارد که مناسب بوده . این تجربه بیشتر با رویکرد اجتماعی و از طریق معاونت فرهنگی استانداری و ذیل برنامه ساماندهی ۲۲۰ محله در کشور صورت گرفت. یک تجربه هم در محل باغ پنبه ایجاد شد که ادامه دار نبود.

امسال اولین دفتر تسهیل گری توسط شهرداری  را در محله ی دروازه ری ایجاد کرده ایم و انشاالله در سال ۱۴۰۳، بتوانیم سه یا چهار دفتر دیگر ایجاد کنیم به امید این که با ادامه این فرآیند در هر محله ی اصلی بافت فرسوده یک دفتر تاسیس کنیم.

از سال ۹۵ و تغییر الگوی برنامه ریزی سازمان به غیر از ساماندهی اطراف حرم مطهر، شناسایی مسایل بافت های فرسوده نیز در دستور کار قرار گرفته و بر موضوع شناسایی  مشکلات بافت های فرسوده تاکید گردید. یکسری مشکلات عام اند همه جا مبتلا به هستند. بافت های فرسوده به دلیل شدت توسعه و الگوی شهرسازی زمان خودش کمبود خدمات دارند. کمترین سرانه ی فضای سبز محلی را در بافت های فرسوده داریم ، به میزان حدود  ۲۰ سانتی متر مربع. در قم  ۱۵۸۹ هکتار بافت فرسوده  و ۳۱۵ هکتار بافت  تاریخی داریم که حدود ۱۲، ۱۳ درصد مساحت شهر قم را شامل می شود‌. حدود ۳۸۰ هزار نفر در این بافت ها هستند که ۳۰ درصد از جمعیت یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفری را دارد. توجه به این اعداد ونسبت ها  ضرورت پرداختن به این بافت ها را الزامی می نماید، داریم. در بافت فرسوده تراکم جمعیت و کمبود خدمات وجود دارد. سرانه ی فضای سبز، ۲۰ سانتی متر و اموزشی ۹۰ سانتی متر می باشد درحالی که سرانه ی مطلوب ۲، ۳ متر است. وقتی فرد می بیند در محل اش مدرسه ی آموزشی خوب، فضای سبز و فضای حرکتی و فیزیکی وجود ندارد انگیزه ی نوسازی را از دست داده  و خانه ی خود را به قیمتی می فروشد و در محله ی برخوردار به چند برابر قیمت مسکن می خرد ،اما نوسازی نمی کند به دلیل نداشتن انگیزه به دلایلی که گفته شد.هرچه زمان بگذرد و اقدامی صورت نپذیرد این اختلاف بیشتر ، به طبع جابجایی جمعیت بیشتر و حل مشکلات سخت تر خواهد بود.

گویه : تاسیس شهر پردیسان در خلوت تر شدن حوزه بافت فرسوده کمکی کرده است؟

ج  : در سرشماری سال های  ۸۵ و ۹۵ تغییر معناداری در محدوده ی بافت نداشته ایم و درحال حاضر چون سرشماری رسمی نداشتیم نمی توان آماری  ارایه نمود  ولی حداقل در قم با بازدید میدانی محلی می توانیم بگوییم بعید است تغییر داشته باشیم. تمایل به زندگی در هسته ی مرکزی شهر باعث شده جابه جایی در بافت فرسوده صورت نگیرد.

جابه جایی در این بافت ها وجود دارد ولی اکثرا ساکنان اصلی و بومی می روند و جای خود را به مهاجران می دهند و چون معمولا مهاجر از خارج از شهر می آید حس تعلق به محیط را ندارد و مسائل در محیط فرسودگی را شدیدتر می کند.

در مطلعات تعدادی از محلات بافت  که طرح بازآفرینی تهیه کردیم بیش از ۷۰، ۸۰ درصد جمعیت بومی اند احتمال دارد در پنج سال دیگر این میزان ۶۰ درصد شود. چرا؟ چون زندگی سخت می شود مثلا رابطه نزدیکی با حرم مطهربه عنوان یک انگیزه  با مشکلات و کمبود خدمات به عنوان مشکلات اصلی جدی دارد و ممکن است از یک زمان به بعد برای شخص یا خانواده پاسخگو نباشد و فرد به محل دیگری کوچ کند. برای همین ضرورت احیای بافت فرسوده در قم به واسطه وجود حرم نسبت به شهرهای دیگر دوچندان است.

لذا در  موضوع ساماندهی فضاهای شهری در حوزه بلافصل حرم مطهر و در راستای حل مشکلات می بایست ابتدا با شناسایی دقیق و واقعی مشکلات ( مسئله شناسی) نسبت به برنامه ها اقدام و  محرک توسعه اقدام می کردیم. ما درشناسایی ویژگی های بافت های پیرامون حرم،مواردی را شناسایی کردیم. مانند ؛ حرم مطهر را به عنوان اصلی ترین فضای مذهبی ، بیوت مراجع ، آثار و بناهای تاریخی ، مقابر متعدد امام زادگان ، بازار و بناهای تجاری ، قدمت 7 هزار ساله شهر و ..... ، ولیکن کدام ویژگی را به عنوان محرک توسعه و چگونه می بایست استفاده می کردیم که  ظرفیت وجود سالانه ۲۰ میلیون زائر در قم ( به واسطه وجود همین ویژگی های ذکر شده ) ، قابلیت ایجاد محرک را دارا می باشد .

به بیان دیگر در حال حاضر شاهد هستیم که  تمام شهرها و حتی کشورها به دنبال برندینگ می باشند ، یعنی اول معرفی داشته های خود تا به این وسیله با جذب توریست نسبت به درآمد زایی و اقتصاد شهر کمک کنند . در حالی که قم به واسطه این ویژگی ها  از گذشته برند بوده است ،  زایر و گردشگر داشته ایم اما ازظرفیت این ویژگی  در ساماندهی و اقتصاد شهری استفاده نکرده ایم.

ما پروژه ای به نام محور فرهنگی تاریخی معرفی کردیم و دیدیم این شهر عناصر تاریخی دارد، قدمت ۷ هزار ساله دارد .

سه ترین باارزش دیگر قم کدامند؟

 جهت شناخت بیشتر سه تا ترین در قم که اگر هر شهری یکی از آن را داشت  جهت ایجاد برند خود در ورودی شهرش آن را معرفی می کرد: یک - بزرگ ترین دهنه طاق ضربی کشور را داریم، تیمچه بازار . دو- قدیمی ترین منار آجری کشور را داریم،  مناره میدان کهنه. سه - قدیمی ترین سد قوسی جهان در قم است.  سد کبار.

در بحث زیارت الگوی زیارتی شهر قم شاید نزدیک ترین الگوی زیارتی به زیارت  کربلا و نجف باشد. یعنی سفر صرفا با اعمال مرتبط با زیارت در حالی که در شهرهایی مانند مشهد در کنارزیارت شرایط  سیاحت هم موجود می باشد ولی زائرین قم فقط به قصد زیارت وارد شهر می شوند  همان طور که ما به کربلا و نجف فقط به قصد زیارت می رویم . این رویکر در کنار موقعیت شهر قم درمرکز کشور و در چهار راه مواصلاتی و نزدیکی به تمام نقاط گردشگری کشور باعث گردیده حضور زائرین در قم کمتر از یک روز و به بیانی بدون اقامت باشد در حالی که جدای از ویژگی های تاریخی و ظرفیت های گردشگری ، قم، درای ظرفیت های فرهنگی مذهبی زیادی می باشد که به درستی معرفی نگردیده است .به عنوان مثال در زیارت دوره در کربلا و نجف یکی از فضاهایی که زیارت می شود خانه امام علی می باشد درحالی که اکثر زائرین در قم بیت النور را نمی شناسد و اگر هم بشناسند دسترسی به آن جا را نمی دانند .

جدای از حرم مطهر و مسجد جمکران ، فضاهای پر شمار مذهبی و فرهنگی مانند مساجد قدیمی، بیوت مراجع، بیت النور ، امامزادگان مدفون در قم ، مدارس علمیه و ... از ظرفیت هایی است که به زائرین معرفی نگردیده که در صورت معرفی مناسب حتما برای زائرین جذاب هستند.

در این مطالعه سه گونه فضای دارای ارزش برای باز معرفی شناسایی گردید :

 اول فضاهای مذهبی و فرهنگی ، در کنار حرم مطهر و مسجد مقدس جمکران فضاهای زیارتی و فرهنگی پر تعدادی در شهر قم وجود دارد مانند : بیت النور ، بیوت مراجع مانند بیت آیت الله بروجردی ها ویا بیت آیت الله حائری یزدی ، امامزادگان متعدد مانند چهل اختران(که از آن به عنوان حرم چهارم کشور یاد می شود )  ، شاه حمزه  ، سلطان محمد شریف و ... ، مساجد و تکایای فعال ، مدارس علمیه ، و...

دوم فضاهای تاریخی و گردشگری، از قبیل خانه های تاریخی  ، گذرها و بازارهای شهر ، سراها و کاروانسرها ، تیمچه ،آب انبارها و... در داخل شهر و فضاهایی مانند کوه نمک ، دریاچه نمک ، کاروانسرای دیر گچین ، ارتفاعات وییلاقات جنوب قم و ... در خارج شهر قم ، که نه تنها زائرین بلکه حتی شهروندان هم از آن بی اطلاع می باشند

سوم فضاهای شهری مرتبط با تاریخ معاصرو انقلاب  ؛ در مطالعات و بررسی های میدانی مشاهده گردید به علت وقوع انقلاب از شهر قم فضاهایی در شهر موجود است که برای مردم تقاضای بازدید و شناخت وجود دارد به عنوان مثال مطابق آمار  گردشگری  بعد از حرم و جمکران، بیشترین بازدید از  بیت امام می باشد که این امر بیشتر از بعد تاریخی و کالبدی فضا ، نیاز به شناخت این مهم می باشد.

پس از این دسته بندی و جانمایی آن در نقشه های پیرامون حرم . برخی عناصر هر سه رویکرد را داشتند ؛  یعنی هم مذهبی وفرهنگی ، هم تاریخی و هم مرتبط با تاریخ معاصر ، مثل مسجد سلماسی که هم یکی از مساجد مهم قم می باشد و هم داری ازرزش تاریخی و متعلق به دوره قاجار و هم محل سخنرانی امام در دوره ی انقلاب بوده است

 ما همه این ها را به دو روش علمی تحلیل وزنی ) ahp( و هم تحلیل روی نقشه پیاده کردیم درهر دو روش به یک نتیجه رسیدیم این که منجر به تعریف محور تاریخی- فرهنگی جهت هم معرفی ظرفیت های شهری قم و هم استفاده از ظرفیت حضور زائر به عنوان محرک توسعه و باز آفرینی استفاده کنیم.

لذا احداث و ساماندهی محور فرهنگی تاریخی به عنوان یکی از وظاایف در دستور کار سازمان قرارگرفت با این هدف که بتوانیم از ظرفیت زائر در بافت فرسوده به عنوان محرک توسعه استفاده کنیم.

 این محور از حرم مطهر شروع شده و به مجموعه چهل اختران منتهی می گردد ، در این طرح  از 14 محله و تعداد زیادی از بناهای ارزشمندی که عنوان گردید امکان بازدید مقدور می گردد.  در این طرح که به طول تقریبی 6 کیلومتر می باشد ، بالغ بر 240هزار مترمربع کفسازی ، 140 هزار متر مربع جداره سازی گردیده است ، همچنین بهبود خدمات آتش نشانی ، اصلاح شبکه های آب ، بر ق وگاز ، اصلاح شیب  ساماندهی آبهای سطحی ، کاشت درخت ، تامین ایمنی عابر پیاده و ... نبز در طراحی و اجرا با هماهنگی کلیه دستگا های مدیریت شهری اقدام گردیده است.

با این اقدام حتی کسی که صرفا با دغدغه معنوی  و زیارت به قم آمده غیر از حرم و جمکران نا ۱۰، ۱۵ مکان معنوی زیارتی در قم وجوددارد که می تواند از آن استفاده کند.

توجه به کیفیت محیط زندگی در کنار اقدامات کالبد از مهمترین اصول  در طراحی این محدوده بوده است. اگر کار کردیم و خسته شدیم خستگی ما دررفت با یک چیزی که شنیدم،وآن این بود که پدری گفت دست شما درد نکند با کارهایی که می کنید چون از آن زمان که محل سر و سامانی گرفته برای دختران من خواستگار می آید.

 مجددا تاکید می کنم چرایی این که این  محلات به این  وضعیت رسیده اند  باید اسیب شناسی شود . خب محل فضای سبز ندارد، دسترسی ندارد، کیفیت ندارد پس فرد از محل می رود.

این کارها باید تسری یابد . ما با هدف همان ساماندهی اطراف حرم وارد شدیم و همه ی این ها در حوزه بافت فرسوده بود.

ان شاءالله با رویکردی که یکی، دوسال اخیر بود  قرار هست بازآفرینی صورت گیرد متولی اصلی این موضوع ستاد بازآفرینی است و برای تمام دستگاه ها برنامه اقدام مشترک تشکیل شده که چند سال از آن غفلت شده بود. امیدواریم دوباره فعال شود.

درخصوص بافت های فرسوده اقداماتی سلسله وار باید صورت گیرد یک - این که برنامه جامع اقدام مشترک تهیه شود، دو- باید دفاتر تسهیل گری شکل گیرند و مسئله یابی شود.

شهرهای کوچک موفق تر از شهرهای بزرگ در احیای بافت فرسوده

گویه : نکته آخر در این باره این که چرا فکر می کنید در مقوله احیای بافت های فرسوده شهرهای کوچک موفق تر بودند تا شهرهای بزرگ علت آن چیست ؟

ج - پاسخ این است که به شدت شهرهای کوچک موفق تر بودند به دو دلیل اول این که مدیریت بومی تر بوده و چون مدیریت بومی بوده شناسایی مسئله سریع تر انجام می شود و دوم مقیاس مشکلات هم محدود تر بوده است.

مثلا در محله هایی که بچه های خود محل بودند موفق تر بودیم. مسئله یابی نکته کلیدی است‌. باز هم می گویم شهر یک موجود زنده است اگر عضوی از موجود زنده اسیب ببیند نباید فورا به آن مسکن داد اول باید مسئله یابی کرد گاهی باید عضو را دور انداخت، گاهی پیوند زد، گاهی فقط باید تمیز کرد، همه ی این ها متفاوت است. وقتی درد را شناختی درمان می کنی. سپس مسکن می دهی.

در خصوص اقداما ت در پیرامون حرم مطهر در قدم اول  پروژه های اطراف حرم که از گذشته آغاز گردیده یا برنامه ریزی گردیده را شناسایی کردیم و حدود ۱۰ پروژه شاخص شناسایی شدند. که یا پروژه ها آغاز شده بودند یا می خواستند وارد شوند که با توجه به موقعیت و وسعت هر پروژه هزار میلیارد تومان هزینه و منابع نیاز دارد.

بسیاری از پروژه ها نیز با مداخله مستقیم بود. به این  لحاظ و به منظور شناسایی منابع (که یکی از ویژگی های سازمان می باشد)، متوجه شدیم  از سال ۸۲، ۸۴ یک قطعه زمین به میران ۴۸ هکتار در پردیسان برای اقدام پیرامون حرم و بافت های فرسوده برنامه ریزی شده وتا سال 1395 اقدامی جهت استفاده از این فرصت صورت  نگرفته بود.

خوشبختانه با هماهنگی خوبی که بین استانداری ، شهرداری و اداره کل  راه و شهرسازی استان به وجود آمد و هنوز ادامه دارد ، و  شناسایی که روی ۱۰ پروژه انجام شده از محل اراضی ۴۸ هکتار برای آن سهم بندی شد و برخی مطالعات آن صورت گرفته و برخی درحال تکمیل است ، که بیشترین پیشرفت را فاز۵ عمار یاسر داشته است.

الان منبع داریم هرچند با تغییر مدیریت ها در تهران سرعت کار کند و تند می شد ولی در سفر اخیر ریاست جمهوری به قم مقرر شد کاملا به قم تفویض شود و سرعت کند و تند شدن پروژه ها در اختیار قم قرار گرفت و مصوبه خوبی برای قم شد.

از این  پروژه دهگانه تعدادی در حال انجام، تعدادی درحال تملک و تعدادی هم مطالعات آن انجام شده که در اولین فرصت وارد عملیات عمرانی می گردد. تسهیل زیارت ، ساماندهی فضاهای پیرامون حرم مطهر و کیفیت بخشی محیطی برای زائرین و مجاورین و تکمیل پروژه ی نیمه تمام از مهمترین اهداف شتاسایی و اقدام در این محدوده بوده است.

تغییرات اساسی در اطراف حرم مطهر ظرف سه سال آینده

ظرف دو، سه سال اینده فکر می کنم اگر با همین انرژی و سرعت پیش رویم تغییرات اساسی پیرامون حرم مطهر داشته باشیم.

کما این که درهمین راستا  برنامه شهرداری نیز برنامه های ساماندهی مانند ساماندهی میدان مطهری ، پیاده راه ارم ، ساماندهی بلوار زائر و... درحال انجام می باشد.

یکی از گروه های اجتماعی که می توانند به ما در بافت های فرسوده کمک کنند اصحاب رسانه هستند. چون ما از درون به موضوع می نگریم و آن ها در مسئله یابی، شناسایی و معضلات و مشکلات محل ها به دلیل این که از بیرون به مسئله نگاه می کنند می توانند به ما کمک کنند و در سایر شهرها توجه و تحلیل مسائل بافت های فرسوده بیشتر از رسانه های قم مشاهده می شود.

این تفکر که همه جای بافت ، با تعریض ، افزایش طبقه ، اعطا تشویق وام بافت احیا خواهد گردید در عمل مشاهده می شود که پاسخگو نبوده و درست نیست ، خیلی از اوقات اقدام کوچک کیفی باعث تغییر الگو و اقدامات کمی می شود‌ اگر محرک توسعه درست ایجاد شود خود به خود ادامه وسپس شروع می کنند. خیلی جاها به تغییر الگو نیاز نیست و اسیب می زند و از بین می برد و باید الگوی حرکتی را تغییر دهیم. باید مسئله یابی کرد. در اوایل سال ۹۰، برای احیای بافت های فرسوده ۵۰ میلیون وام ۱۸ درصد داده می شد  زمانی که ساخت ۱۰۰ متر بنا، ۱۰۰ میلیون کمتر نیاز داشت، یعنی 50 درصد ساخت یک واحد ولی تغییر مشهود در بافت مشاهده نمی شود.

هرچه جلوتر می رویم مشکلات بافت های فرسوده پیچیده تر می شود و این پیچیدگی کالبدی، دارای پیچیدگی اجتماعی نیز می شود. اگر مسائل اجتماعی را شناسایی و حل نکنیم به آن کالبد دیگر نمی رسیم .زمانی که بافتی دچار فقر و نیازمند اشتغال شود و یا دچار ناهنجاری های گسترده اجتماعی مانند اعتیاد وبزه  شده دیگر کف سازی و جداره سازی در آن معنایی ندارد.

پس انشالله به کمک تمام گروه ها و نهادهای مردمی دغدغه مند ، دستگاه های اجرایی ، نهادهای فرهنگی و مدیریت شهری بتوانیم با حساسیت بیشتر جهت رفع مشکلات از بافت های مسئله دار شهرمان اقدام نماییم.

چاپ شده در روزنامه گویه شماره های 2321/2322 درتاریخ های 17 دی و18 دی 1402